و هنوز شریعتی
سی و یکمین سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی نیز فرارسید. روشنفکر ۴۴ ساله‌ی ایران، هم‌چنان یکی از برجسته‌ترین کانون‌های رجوع و مطالعه و نقد و بررسی است. موثرترین روشنفکر این سرزمین با وجود این‌که از همه سو در معرض تندترین و گزنده‌ترین انتقادها و طعن‌هاست، هنوز با اقبال اهل نظر و مطالعه و دانش‌آموزان و دانش‌جویان و فعالان اجتماعی روبرو می‌شود. اگر طرفداران و مبلغان و علاقه‌مندان او هم‌چون تنوع “کشتی نوح” گونه‌گون‌اند، منتقدان و مخالفان وی نیز بس متکثرند؛ از لیبرال‌های اقتصادی ـ وحتی سیاسی ـ تا فاشیست‌ها، و از متعصبان مذهبی و سنت‌گراها و بنیادگراها تا ضدمذهبی‌ها، و از استادان دانشگاه تا آنها که نسبتی با کتاب و دانش ندارند، به‌گونه‌ای غریب، مخالفان و منتقدان شریعتی نیز حضور دارند و متنوع‌اند. جالب آنکه برخی آثارش را نخوانده، به نفی و طعن نشسته‌اند، و جمعی نیز به‌اتکای گزینش‌های ویژه، به مخالفت با او پرداخته‌اند. با این همه، آن‌چنان که ذکر شد، و آن‌گونه که فضای عمومی جامعه شواهد متعددی را به‌دست می‌دهد، شریعتی هنوز با اقبالی قابل توجه روبروست. علت ـ علل ـ چیست و کدامست؟
در این مختصر، به برخی از علل ـ بسیار مختصر و به اجمال ـ اشاره می‌شود.
به نظر می‌رسد شریعتی هم‌چنان و هنوزـ مورد رجوع و توجه است؛ چرا که او:
۱. با طرح مثلث “آزادی، برابری و خودآگاهی[یا عشق یا عرفان] نظریه‌ای را ارایه کرد که با وجود سپری شدن سه دهه از آن هنوز ترسیم‌کننده‌ی افقی برای حرکت و راهنمایی برای تدوین راهبرد است.
۲. با طرح توامان دموکراسی سیاسی و دموکراسی اقتصادی، بر کلیدی‌ترین مشکلات این دیار، انگشت نهاد؛ مشکلاتی که هنوز واقعی و عینی است و راه برون‌شد از آنها نیز تک‌سویه به‌نظر نمی‌رسد.
۳. با نقد “طبقه مفسر رسمی و متولی دین” و با عنایت به تکوین یک حکومت دینی در ایران، پس از درگذشت‌اش، ملاحظات و تاملات فراوانی را در آثار خود به‌یادگار گذاشت که خواندنی است.
۴. پروژه‌ی “پروتستاتیسم اسلامی” و آراء نوگرایانه‌ی وی در حوزه‌ی اندیشه‌ی دینی، با توجه به بافت جامعه‌ی ایران و نیز حکومت دینی متکی بر قرائت سنتی و چهارچوب‌های فقاهتی، هم‌چنان واجد جذابیت و محل توجه است.
۵. پرسش‌ها و تشکیک‌ها و نقدهای او بر دین سنتی، برای نسل پرسش‌گر و نقاد، واجد جذابیت‌های انکارناپذیر است.
۶. تبیین‌های ناسیونالیستی او و توضیح “هویت ایرانی ـ اسلامی” برای مخاطب ایرانی‌اش به‌قدر لازم خواندنی است.
۷. جان پرشور و روح حساس و مشتعل و عاشق شریعتی، هرجا که فضایی و مجالی برای عرضه یافته، مخاطب را هم شیفته ساخته است.
۸. ادبیات و کلام سحرانگیز وی، هنوز کهنه نشده است…
۹. پلی که او میان دانشگاه و جامعه [توده] برپاساخت، هنوز از جمله ویژگی‌های منحصر به‌فرد وی ـ یا بس کمیاب ـ محسوب می‌شود که اقبال به او را از منظری دیگر توضیح می‌دهد.
۱۰. سرانجام وجه اعتراضی و انتقادی نهفته در آثار مکتوب و شفاهی وی، دریچه‌ای برای تنفس و مجالی برای همدلی “خسته‌گان از وضع موجود” فراهم می‌آورد.
بی‌شک، بر این فهرست می‌توان افزود؛ آنچه که ذکر شد، تنها برخی از علل و دلایلی هستند که اقبال غریب و قابل توجه به آثار صوتی و کتاب‌های دکتر شریعتی را توضیح می‌دهند.
با وجود آنکه نسل نو ایران در عصر ارتباطات و زمانه‌ی انفجار اطلاعات و نیز در برابر حجم باورنکردنی از داده‌ها و نظریات قرار دارد ـ و ماهواره‌ها و اینترنت آن را به‌شکلی باورنکردنی بسط می‌دهند اما جالب توجه است که هم‌چنان شریعتی، از منظرها و زوایای گوناگون، و با نقطه‌عزیمت‌ها و علل و دلایل متعدد و مختلف، مورد مراجعه قرار می‌گیرد و خوانده می‌شود و “زندگی می‌کند”.
۳۱ سال از درگذشت شریعتی سپری می‌شود، ولی روشنفکر ۴۴ ساله هم‌چنان به زندگی خود در ایران ـ و جهان ـ ادامه می‌دهد…
