مقدمه‌ای بر مقدمه‌ی کتاب شهادتِ دکتر شریعتی

باری، شریعتی مبلغِ آئینی است که شعار فرار از جمود و جنون سر می‌کند و رسمِ پرواز را می‌آموزد. آیینی که شریعتی بنیان می‌نهد، این است که آدم می‌باید با وجود تمامِ کاستی‌ها و با پذیرش تمامِ پستی‌ها پرنده‌ای پران باشد و آسمان نوردی نماید. چنان روح را بیآراید و چنان جان را بیآنوشد که روح و جانی تشنه‌ی پرواز بیاید و از کامِ معشوق مرتزق گردد:

باری، شریعتی روحِ بی‌ روحی را بیدار ساخت که میلِ او بیش‌تر گرایش به نشستن داشت نه ایستادن، دوست دار “بودن” بود نه “شدن” و عشق به مصلحت می‌رزید نه حقیقت. باری، شریعتی نشان داد که آدمی تواناست از موانع پیش رو سر رود و روبه رویِ متعالی را دریابد. زنگار زشتی را بروبد و عمقِ زیبایی را بربیند و نیز کوهِ غم را برکند و روحِ راح را بپرستد. در نگاه او آدم چنان گوهری است که تا جان در بدن دارد می‌باید دلانه دل به دریا بزند و از پلکانِ “شدن” صعود کند. می‌باید تمامِ محرومیت‌ها را پشت سر بگذارد و متعهد و متکامل شود و نهایتاً می‌باید جمله بی‌ قیدی‌ها را بی‌ اعتبار سازد و حُرِ حُرِ حُر گردد. پس، شریعتی احیاگر شریعتی بود و البته هست، که نمی‌خواهد و نمی‌تواند انسان را بی‌ بهره رها نماید و از ارزش‌های انسانی صرف نظر کند. نمی‌تواند چون:

و نمی‌خواهد، چون :

بنابراین، شریعتی ترسیم‌گر حرکتی است که در آن هیچ کوتاهی و خودخواهی، و هیچ بهانه و برهانی مشروعیت ندارد و نمی‌تواند آدم را از راه بازستاند. نمی‌تواند او را منحرف سازد و ذهن او را یکجانشین نماید و نیز نمی‌تواند او را اقناع ورزد و او را به عقب گسیل دهد. باری، در اندیشه‌ی او آدم در همه‌ی احوال و در همه‌ی اعصار مسئول است و می‌باید به مسئولیت‌های انسانیِ خود عمل کند، حتّی اگر فردی فلج باشد و یا از کمبود اعضاء و جوارح رنج ببرد. باری، آدمی می‌تواند حتّی با وجودِ فقدانِ سلامت کامل، به تعبیر ژان پل سارتر قهرمان دو و می‌دانی گردد و به قله‌ی رفیعِ توانستن نائل آید، می‌تواند چون این توانایی در نهاد او نهادینه شده است و او برازنده‌ی چنین دستآوردی است:

زین روی، شریعتی برآن بود که آدمی می‌باید همواره در رفتن و رفتن باشد و هیچگاه به آنچه هست رضایت ندهد. هیچگاه به لودگی‌ها آلوده نگردد و هیچ وقت جبرِ تاریخ را نپذیرد و نیز هیچگاه از کمی رهروان نهراسد و هیچ وقت میل به فرار ننماید:

با این وجود، او خوب می‌داند که آدمی هم‌چون ما هرگز نمی‌توان به مقام “شدن” دست یابد و از این بودن هایِ فریبا دل بزداید. از این وابستگی‌های پوچ دل برکند و از آن آرزوهای هیچ دست برکشد و نیز از این رسومات خشک چشم بربندد و از آن مرسومات تَر جان بپالاید:

امّا آیا واقعاً تمام آدمیان چنین اند؟!هرگز. باری،شریعتی شخصی را معرفی می‌کند که همه “کمال ها” در جلوه‌های او پرورش یافته است و او ارتفاعی به بلندای هفتگانهِ آسمان دارد، و هم‌چنین وسعتی نیز به یهنایِ کهن جهان و همتی هم به استحکام کهن کوهساران. و حال می‌باید پرسید: شریعتی، این شخص کیست و چرا این قدر زیباسیرت است و رعناصورت؟! و چه بهتر که خود او به ما پاسخ بگوید:

باری، این شخص علی است، همان حقیقتی بر گونه‌ی اساطیر. همانِ رب نوعِ شعور و شمشیر و عشق و دلدادگی و همان الگویِ بی‌ رقیب انسانیت و بی‌ نمونه‌ی ایمان:

و نیز بدو می‌باید جمعی را نیز اضافه کنیم، جمعی که همسوی با او به مرحله‌ی “شدن” دررسیده‌اند و سر از آخور “بودن” به درآورده‌اند. و حال دوباره می‌پرسیم شریعتی اینان که‌اند؟! و البته پاسخ روشن است: اینان کسی نیستند جز فاطمه، زینب و حسنین.

بنابراین، شریعتی نشان می‌دهد که آدمی همین “بودنِ مادیِ نیمچه روحانی”، همین موجودِ حیوان خویِ انسان روی و همین ابتذالِ مجهول مجعول نیست و نمی‌تواند باشد. در نگاه شریعتی، بشر زمانی انسان می‌شود، که تا می‌تواند در راه “شدن” گام بردارد و متعهد و مسئول و عاشق گردد. زمانی انسان می‌شود که در برابر زر و زور و تزویر کرنش نورزد وتن به هر خرافه و گزافه‌ای ندهد. و باز، زمانی انسان می‌شود که در مقابل هرزگی سر خم نیآورد وعشقِ حق را با فسق احمق یسکان نشمارد. و اینجا همان نقطه‌ای است که شهادت نیز تولد می‌یابد.

باری، شهادت از نگاه شریعتی محصول حصول به مقام شدن است. همان مقامی که از یک بشر یک انسان می‌سازد و او را از همه به بعضی بدل می‌نماید:

باری، این گونه شریعتی شهیدان را بازیگرانِ عرصه تعالی می‌داند و جملگی را پیروِ آیین حسین می‌شناسد. همان آئینی که شعار “هیهات من الذله” سر می‌دهد و هیچگاه اسیر بودن و بودن نمی‌شود. هیچگاه به خفت و خاری در نمی‌آید و هیچ وقت متوقف زندگی نمی‌گردد. و نیز هیچگاه به ایمانِ زبانی بسنده نمی‌کند و هیچ وقت از دفاعِ مظلومان دست نمی‌شوید. باری، این حسین است و این شهیدانند که معنای ماندن را در رفتن تحقق می‌بخشند و تحقق نهاییِ انسان را پیغام می‌آورند. اینانند که زندگی را در مرگ جستجو می‌نمایند و مرگ را آغازِ زندگی می‌شمارند و باز اینانند که خون را قلم نویس شهادت می‌سازند و شهادت را خونِ جاودانگی می‌پندراند. و این همِ شریعتی و معنای شهادت‌شناسی او:

پس شریعتی شهیدان را حاضرانِ غایبی می‌بیند که آدمیان می‌باید از آنها الگوی مسئولیت و تعهد بستانند و آنان را سرلوحه‌ی اعمال و آمال خویش قرار دهند. می‌باید چنین کنند چون آنان به کمال آدمیت دررسیده‌اند و امانت الهی را نیک به مقصد برده اند:

هر چند که به اعتقاد او ما در حقِ شهیدان و خصوصاَ حسین دچارِ کژرفتاری شده‌ایم و جملگی را گم کرده ایم:

و حال می‌باید پرسید، چرا؟! باری، در نگاه شریعتی ما به همان رسومیِ معیوبی چسبیده ایم، که حسین(ع) آن را عاملِ فریب و تخریبِ جامعه می‌دانست و آن را بلایِ خانمان سوز تاریخ می‌گماشت. آن را دلیلِ به قدرت رسیدنِ یزیدها و ابن زیادها می‌دید و آن را عاملِ گمراهیِ توده‌ی ناآگاه می‌پنداشت و نهایتاً آن را جهان‌بینی ِ فریبکارِ زر و زور و تزویر می‌فهمید و آن را نقشه راهِ از ما بهتران می‌نمایاند:

امّا به غیر گریستن، دیگر می‌باید چه نماییم، باری، رسالتی سترگ بر دوش ماست، رسالتی به نام “رسالتِ زینبی”، رسالتِ فریاد و آزادی و حضور، و رسالتِ شناخت و شعور و شرافت:

پیام زینب به آنهاست که:

که این هم مسئولیتِ خطیرِ نهایی‌ی ماست از نای شریعتی، دانش‌آموزِ مکتبِ حسین، و پیروِ “رسالتِ زینبی”: